حیدر خان حاکم در سولدوز

 حیدر خان حاکم

 

از چپ به راست : 1- حیدر خان حاکم2- حاج نجفقلی خان امیرتومان  

با صدور سند فوق هر دو سمت نجفقلی خان یعنی ریاست ایل و فرماندهی نظامیان تثبیت می‌شود یعنی دو سمت در هم ادغام می‌شود، لیکن سمت اجرایی «امور داخله ـ امور اداری و نظارت بر امور اقتصادی و حقوقی» که اصطلاحاً «حکومت» می‌گفتند و مسئول آن، «حاکم» نامیده می‌شد به عنوان پست جدید در نظر گرفته شده و از مرکز به همه ایالات اعلام گردید. مسئولان پست جدید در تبریز، ارومیه و... انتخاب شدند. سران ایل در حضور نجفقلی خان جمع گشتند تا برای اشغال پست جدید به بحث رقیبانه بپردازند. 

قره پاپاق در استر آباد

پادگان استرآباد (گرگان کنونی)

یکی دیگر از جنگهای مهمی که سواران قره پاپاق در آن حضور داشته‌اند جنگ استر آباد است در سال 1297 همزمان با غائله شیخ، تعداد 200 سوار به فرماندهی «جلال خان» پسر کاظم خان (روستای جلال خان در مغرب محمدیار در ساحل شمالی گادار بنام اوست) در استر آباد بوده‌اند.^[1]

 

قیام شیخ عبیدالله شمزینی

 

شیخ عبید الله شمزینی فرزند شیخ طه از مردم روستای «شمزین» در کناره غربی ارتفاعات میان ایران و عثمانی، به عنوان یکی از شیوخ طریقت در سرتاسر کردستان شهرت زیادی به دست آورده بود. انگلیسی‌ها توان او را در ایجاد یک آشوب و بلوا بررسی می‌کردند، آنگاه او را بطور غیر مستقیم توسط بعضی از مریدانش تحریک کردند که «با وجود شخصیتی مانند حضرت جناب چرا باید دیگران حکومت داشته باشند». برای توضیح زمینه تحریک شیخ از سوی انگلیس، توجه به شرح زیر لازم است. 

قاراپاپاق در جنگ هرات

قاراپاپاق در جنگ هرات

 

نقی خان نتوانسته در خارج از منطقه جنوب غربی دریاچه ارومیه در جنگ‌ها شرکت کند او موظف به حفظ مرز با همکاری مامش بوده است اما پسرش مهدی خان علاوه بر مرزداری ـ که قلعه‌ای بنام «مهدی آباد» در مرز بنا کرده بود و دائماً دویست سرباز مسلح قره پاپاق در آنجا حضور داشته‌اند و علاوه بر نگهبانی مرز به مسائل حقوقی ییلاق و قشلاق عشایر نیز رسیدگی می‌کرد^[1] قلعه مذکور در غائله شیخ عبید ویران شد ـ در جنگ‌های دور دست نیز شرکت می‌جسته. 

رؤسای ایل قره پاپاق‌

ما رقم دقیق تاریخی و حتی رقم احتمالی «سال» حرکت ایل بزچلو از بخش بزچلوی اراک به قفقاز را نداریم، نقی خان بزچلو (قلی خان) در یادداشتهایی که در حدود 20 سال اخیر نوشته شده می‌گوید:  ایل بزچلو در زمان صفویه که ولایت گرجستان تابع ایران بوده و لگزیهای داغستان به اهالی گرجستان دست درازی می‌کردند و آنان را مورد قتل و غارت قرار می‌دادند، سلطان وقت به عنوان دفع... ایل بزچلو را اجباراً از سلطان آباد (اراک) به «پنبک» گرجستان کوچانیده است. 

تاریخ سیاسی قاراپاپاق

تاریخ سیاسی و باصطلاح تاریخ حکومتی و اجتماعی ایل قره پاپاق در دو محور به موازات هم یعنی روند حکومت و ریاست داخل ایل، و دیگری سرگذشت آن در درون جریان سیاسی، اجتماعی ایران به عنوان گوشه‌ای از تاریخ ایران بررسی می‌شود. 

مذهب و جمعیت و تیره‌های هشتگانه قره پاپاق

 

در تاریخ ایران ایل بزرگ بزچلو را از زمان هجوم افاغنه به ایران و اشغال اصفهان، یک ایل شیعه مذهب می‌شناسند. اما جای تعجب است که در بیشتر منابع مربوط به ایلات و عشایر ایران یعنی در هر جا که نام قاراپاپاق آمده (که البته در منابع خیلی کم اشاره شده است) بدنه مردم قره پاپاق را سنی مذهب و تنها رؤسای‌شان را شیعه مذهب نوشته‌اند و براستی معنای ادعائی (مثال) یک بام و دو هوا در این موضوع مصداق پیدا کرده است. 

مساحی منطقه و تنظیم اسناد تیول سولدوز

سران ایل ابتدا تکلیف‌شان را با مالکین افشاری حل کردند، بدین ترتیب:  همانطور که گفته شد، بالاخره هر قسمت از جلگه که با علائم جغرافی طبیعی مشخص می‌شد، دارای نامی بود، قرار بر این شد که زمینهای زراعتی (یا شبه زراعتی) افشارها در تمامی منطقه محفوظ بماند و در آینده به تناسب زمینهائی که قره پاپاق‌ها احیاء و آباد می‌کنند در «تناسب دانگ» قرار گیرد، به عنوان مثال: اگر شخصی از افشار یا یکی از خانواده‌های افشاری 10 طناب زمین در قسمتی از منطقه داشته باشد، پس از آنکه مهاجرین جدید باقی زمینها را احیاء کردند و زمینهای روستا را به 60 طناب رساندند در این صورت یک دانگ از روستای مذکور از آن شخص افشاری و باقی آن از آن مهاجرین جدید خواهد بود. 

گالری عکس مناظر سولدوز (4)

گالری عکس مناظر سولدوز (4)

از: تقی افتخاری

 

روستاهای مسکون سلدوز

روستاهای مسکون سلدوز قبل از آمدن قاراپاپاق

 

از غرب به شرق: علی آباد، آلاگؤز (آلاگؤز علیای امروزی) بچنلو، نقدای (نوجه ده) آق قلعه، ورمه زیار، گلوان، جرت آباد، محمد شاه، خلفه لو، بهراملو، و شاید یکی دو روستای دیگر. از این میان تنها خلیفه لو و بهراملو (نزدیک ممیند کنونی) متعلق به مقدّم‌های مراغه بود و تقریباً مرکز اداره و نظارت آنان در امور ییلاق بوده و به طور متوسط حدود یک سوم جلگه از جهت شرق در اختیار آنان بوده است. بقیه روستاهای مذکور ـ جز نقدای، که یک روستای دائمی و مسکون رسمی بوده ـ اقامتگاه‌های کوچک و غیر رسمی و بی نام و موسمی و فصلی بوده‌اند. 

نام سرزمین سولدوز

 

منطقه سکونت قره پاپاق را «سلدوز» گویند، هیچ سندی از مصادر دیوانی، درباری، حکومتی، استیفائی، مالیاتی و... قبل از ورود قره پاپاق به منطقه مذکور، در دست نیست تا نام احتمالی قبلی منطقه را مشخص کند و همینطور در منابع مردمی. 

تپه حسنلو در سولدوز

 آب و هوا

 

همة مناطق آذربایجان غربی، دارای آب و هوای معتدل است و سولودوز از معتدلترین مناطق آن می‌باشد. به طوری که سرمای 19 درجه زیر صفر از حوادث اتفاقی و استثنائی آن منطقه است، در زمستان‌ها از ارومیه و تبریز گرمتر و در تابستانها از ارومیه خنک تر و از تبریز تا اندازه‌ای گرمتر است. اخیراً به دلیل کثرت روز افزون باغات (و شاید به دلایل دیگر از آن جمله تغییر جو عمومی بخشهائی از ایران که برای متخصصین، مسئلة روز است) در تابستانها چیزی شرجی گونه احساس می‌شود که به رطوبت هوا افزوده است. لکن رطوبت آن از رطوبت هوای ارومیه کمتر است. 

تاریخچه سولدوز

تاریخچه سولودوز 

منطقه سولودوز (به جز بخش دشت ماهور) در قرن نهم قبل از میلاد در زیر آب دریاچه ارومیه مدفون بوده است. آشنایان به منطقه، می‌دانند امروز کوه «بوغاداغی» در اثر عقب نشینی آب به تدریج از دریاچه خارج شده و نیزارهای وسیع اطرافش را فرا گرفته. کوه مذکور ابتدا در داخل دریاچه و در محاذی و هم ردیف جزیره‌های «ائششک داغی» و «قویون داغی» بوده است، ائششک، قویون، بوغا. و بوغا به معنای گاو نر جوان است. 

جلگه سولدوز

موقعیت جغرافیائی دشت و جلگه سولودوز: برای این منظور ابتدا باید ارتفاعاتی که زاگرس را به آرارات وصل می‌کند، در نظر گرفته شود. در یکی از مرتفعترین نقاط آن قله‌ای به ارتفاع 3480 متر در دشت قادر قرار دارد که شهر اشنویه در قسمت جنوب شرقی آن است. از قله مزبور یک رشته کوه فرعی جدا شده و مستقیماً به سمت شرق کشیده می‌شود که در حدود 20 کیلومتری دریاچه، قله «خان طاوس» را شکل می‌دهد و بین بندر حیدر آباد (پاسگاه فعلی شیرین بلاغ) و محال دول به «ایلانلو داغ» موسوم شده و به دریاچه ارومیه وصل می‌شود همانطور که امروز حد میان شهرستان ارومیه و شهرستان نقده است. این رشته کوه فرعی ضلع شمالی منطقه سولودوز می‌باشد.  

قره‌پاپاق در آواجیق

شیوع نام «قاراپاپاق» و چنین نام گذاری توسط ساکنین ترکیه، سخت مطلوب نایب السلطنه می‌شود و لذا می‌بینیم به هنگام اصدار اولین فرمان در آواجیق به اردوی بزرگ مذکور، آن مردم را «قراپاپاق» نامیده است و دیگر یادی از بزچلو نکرده است این موضوع مؤید مورد دوم از مواردی است که به عنوان عوامل کوچ این مردم، بیان گردید.